Ks. dr Józef Gawor - świadek dwóch totalitaryzmów
DOI:
https://doi.org/10.63903/ZaranieSlaskie.10.7Słowa kluczowe:
redakcja Gościa Niedzielnego, architektura sakralna w diecezji katowickiej, bp Herbert Bednorz, niemieckie obozy koncentracyjne, wygnanie biskupów z KatowicAbstrakt
Ks. dr Józef Gawor, jeden z najważniejszych śląskich kapłanów działających w XX wieku, pochodził z Dąbrówki Małej k. Katowic, gdzie w 1907 roku urodził się w wielodzietnej rodzinie górniczej. Święcenia kapłańskie otrzymał w czerwcu 1931 roku z rąk biskupa katowickiego Stanisława Adamskiego. Przed wojną pracował m.in. jako katecheta w gimnazjum żeńskim w Królewskiej Hucie. Udzielał się w harcerstwie jako kapelan hufca żeńskiego w Świętochłowicach. 24 maja 1940 roku został aresztowany przez gestapo, a następnie trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie otrzymał numer 12 926. Po trzech miesiącach został wysłany do KL Gusen. Przebywał tam do 8 grudnia 1940 roku, po czym wrócił do Dachau, skąd został zwolniony 24 kwietnia 1942 roku. W 1948 roku rozpoczął pracę w redakcji „Gościa Niedzielnego”, skąd w listopadzie 1952 roku został usunięty przez władze państwowe. W latach 1953-1956 organizował wsparcie dla wygnanych śląskich biskupów i zabiegał o ich uwolnienie. Powrócił do redakcji wraz z biskupami w listopadzie 1956 roku.
Przez 16 lat kierował diecezjalną Komisją ds. Sztuki Sakralnej i miał wpływ na wystrój świątyń w diecezji katowickiej. Był znanym kaznodzieją, zapraszanym także do parafii i ośrodków kościelnych w całym kraju. W marcu 1974 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł w Wielki Czwartek 16 kwietnia 1981 roku. Jego pogrzeb w katowickiej katedrze, który miał miejsce w Poniedziałek Wielkanocny, był wielkim wydarzeniem dla katowickiego Kościoła. Uczestniczyły w nim tysiące wiernych i setki kapłanów z całego kraju, wspominających go nie tylko jako redaktora, ale także jako niezłomnego świadka wiary w czasach dwóch totalitaryzmów.
Pobrania
Bibliografia
Archiwalia
Ankieta dla Wydawców sporządzona przez Główny Urząd Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk w Warszawie. (1958, 12 lipca). Korespondencja z władzami (RF-1/2), Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Bednorz, H. (1971, 2 stycznia). List bp Herberta Bednorza do premiera Piotra Jaroszewicza, Korespondencja z władzami (RF-1/2, VA II-10186/71), Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Bednorz, H. (1972, 4 lutego). Nominacja bpa Herberta Bednorza dla ks. Józefa Gawora na przewodniczącego Podkomisji Sztuki Sakralnej Synodu Diecezjalnego, Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Bednorz, H. (1977, 17 maja). List bpa H. Bednorza do ks. dra J. Gawora, Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Bednorz, H. (1980a, 6 sierpnia). Dekret bpa Herberta Bednorza, Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Bednorz, H. (1980b, 6 sierpnia). List bpa Herberta Bednorza do ks. dra Józefa Gawora, Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Bieniek, J. (1950, 22 sierpnia). Dekret biskupa Juliusza Bieńka w sprawie kolegium redakcyjnego „Gościa Niedzielnego”. Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Bieniek, J. (1956, 20 grudnia). Pismo bp. Juliusza Bieńka do GUKPPiW w sprawie podwyższenia nakładu „Gościa Niedzielnego”, Korespondencja z władzami (RF-1/2, VA II-8053/56), Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Bieniek, J. (1957, 6 kwietnia). Pismo bp. Juliusza Bieńka do GUKPPiW, Korespondencja z władzami (RF-1/2, VA II-8252/57), Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Dekret dla ks. Józefa Gawora. (1945, 16 marca). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Dekret dla ks. Józefa Gawora. (1952, 12 listopada). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Dekret dla ks. Józefa Gawora. (1953, 4 listopada). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Doniesienie agenturalne nr 60 z 30 V 1960 r. od TW „Skowronek” na temat materiałów Krucjaty Wyzwolenia Człowieka, rozprowadzanych przez ks. Franciszka Blachnickiego. (1960, 30 czerwca). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 056/11), Katowice, Polska.
Gawor, J. (1926a, 4 sierpnia). Podanie Józefa Gawora do rektora Wyższego Śląskiego Seminarium w Krakowie. Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Gawor, J. (1926b, 4 sierpnia). Własnoręczny życiorys, Mała Dąbrówka. Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Gawor, J. (1959, 21 listopada). Pismo ks. Józefa Gawora do Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk w Katowicach, dane dotyczące ewidencji czasopisma. Korespondencja z władzami (RF-1/2, 12230/59), Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Gawor, J. (1964). Dzienniki ks. Józefa Gawora, Rocznik, Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Gawor, J. (1965). Dzienniki ks. Józefa Gawora, Rocznik. Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Gawor, J. (1978). Dzienniki ks. Józefa Gawora, Rocznik, Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Gawor, J. (1980). Dzienniki ks. Józefa Gawora, Rocznik, Archiwum Redakcji „Gościa Niedzielnego”, Katowice, Polska.
Informacja o spotkaniu w Kurii Diecezjalnej w sprawie katechezy. (1956, 23 grudnia). Materiały dotyczące Kurii Biskupiej w Katowicach 1956–1960 (nr 056/8, 8/4), Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Katowice, Polska.
Kowalik, P. (1952, 12 listopada). Pismo wikariusza generalnego ks. Piotra Kowalika do ks. dra Józefa Gawora. Stalinogród. Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Krótkie charakterystyki kurialistów Kurii Katowickiej. (b. d.). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 058/1, t. 1), Katowice, Polska.
Księga Gusen. Tom 5. (b. d.). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 301/1, t. 5.), Katowice, Polska.
Kwestionariusz ewidencyjny Jadwigi Kuci. (b. d.). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 014/374), Katowice, Polska.
Kwestionariusz ewidencyjny krypt. „Dama” nr 35 889. (1977–1986). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 048/237), Katowice, Polska.
Metryka bierzmowania Józefa Gawora. (b. d.). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Nominacja na kapelana ZHP. (1938, 24 czerwca). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Nominacja na wikarego w parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Świętochłowicach. (1939, 11 września). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Notatka służbowa dotycząca spotkania z TW „Michał”. (1967, 12 kwietnia). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 056/65, t. 2, cz. 1), Katowice, Polska.
Notatka służbowa dotycząca spotkania z TW „Michał”. (1976, 10 maja). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 056/65, t. 2, cz. 1), Katowice, Polska.
Notatki służbowe dotyczące księży znanych z wrogiej postawy wobec PRL: Ks. Gawor Józef, s. Klemensa. (b. d.). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 063/18, t. 1.), Katowice, Polska.
O sytuacji Kurii Katowickiej i działalności podległego jej kleru i kierunkach przeciwdziałania. Analiza przygotowana dla KW PZPR w Katowicach (1959, sierpień). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 085/1, t. 2), Katowice, Polska.
Pawliczek, J. (b.d.). Pośmiertny biogram ks. Józefa Gawora, maszynopis. Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Pikuła, L. (1958, 12 grudnia). Informacja sporządzona przez zastępcę naczelnika Wydziału III kpt. Lucjana Pikułę dla Naczelnika Wydziału V Departamentu III MSW w Warszawie, dot. polityki personalnej Kurii na terenie województwa katowickiego. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 056/9), Katowice, Polska.
Pismo dyr. Częstochowskich Zakładów Graficznych do Komitetu Miejskiego PZPR w Częstochowie. (1966, 10 grudnia). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 085/1, t. 3, cz. 1), Katowice, Polska.
Pismo dziekana Wehrmachtu z Wrocławia do Wikariusza Generalnego w Katowicach. (1943, 17 maja). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Pismo parafian z parafii pw. św. Mikołaja w Bielsku-Białej w obronie ks. Józefa Gawora. (1955, 3 stycznia). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Plan pracy na I kwartał 1960 r. po zagadnieniu Kurii katowickiej. (b. d.). Materiały dotyczące Kurii Biskupiej w Katowicach 1956–1960 (nr 056/8, 8/4), Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Katowice, Polska.
Potwierdzenie wydane przez Wikariusza Generalnego z informacją, że ks. Józef Gawor jest wikariuszem w Ćwiklicach. (1944, 21 stycznia). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Raport z prowadzonych czynności operacyjnych w Wydziale III, Grupie V Komendy Wojewódzkiej MO w Katowicach. (1959, 27 lipca). Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 056/49, t. 2), Katowice, Polska.
Setla, W. (1959, 27 lipca). Raport kpt. Władysława Setli z przeprowadzonych czynności operacyjnych w Wydziale III Grupie V Komendy Wojewódzkiej MO w Katowicach, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (nr 056/11), Katowice, Polska.
Skupin, K. (b.d.) Sede Episcopali Katowicensi Impedita. Fakty i Dokumenty. Zbiory Specjalne (667), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Wosnitza, F. (1942, 7 września). Pismo wikariusza generalnego ks. Frantza Wosnitzy do gestapo – Abteilung IV B Katowice. Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Wypis ze sprawozdania Wydziału V. (1951, 6 stycznia). Sprawa operacyjnego rozpracowania „Gniazdo” (056/ 6), Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Katowice, Polska.
Zaświadczenie, że z dniem 1.12.1956 r. ks. Józef Gawor przeszedł na etat redaktora „Gościa Niedzielnego”. (1956, 11 grudnia). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Zaświadczenie. (1977, 24 maja). Zespół Akt Personalnych, Akta ks. Józefa Gawora (nr 188), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Zebranie plenarne duchowieństwa diecezji. (1956, 5 grudnia). Regimen Diocesis (t. 4, 1956–1962), Archiwum Archidiecezji Katowickiej, Katowice, Polska.
Literatura
Dziurok, A. (2012). Kruchtoizacja. Polityka władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 w województwie śląskim/katowickim. Instytut Pamięci Narodowej.
Bednarski, D. (2015). Górnośląscy księża do arcybiskupa Józefa Gawliny o diecezji katowickiej i księdzu Janie Piskorzu (1956-1957). W J. Myszor & D. Bednarski (Red.), Nieznane karty z życia biskupa Józefa Gawliny w świetle dokumentów (s. 131–153). WueM.
Gawor, J. (1975). Czasopisma diecezji katowickiej. Nasza Przeszłość, 44, 142-158. http://www.naszaprzeszlosc.pl/tom-44.html
Grajewski, A. (2008). Twój Gość, 1923–2008. Instytut Gość Media.
Grajewski, A. (2002). Wygnanie. Diecezja katowicka w czasach stalinowskich. Księgarnię św. Jacka.
Grajewski, A. (2001). Oskarżony ks. Franciszek Blachnicki, Więź, 59, 112-128. https://wiez.pl/2001/01/01/1184-oskarzony-ks-franciszek-blachnicki/
Grajewski, A. (1998). 75 lat „Gościa Niedzielnego” 1923–1998. Wydawnictwo Gość Niedzielny.
Grajewski, A. (2010). Inwigilacja tygodnika katolickiego „Gość Niedzielny” w latach 1945–1989. Zarys pro-blematyki. W T. Wolsza & S. Ligarski (Red.), Dziennikarze władzy, władza dziennikarzom. Aparat represji wobec środowiska dziennikarskiego 1945–1990 (s. 43–69). Instytut Pamięci Narodowej.
Heska-Kwaśniewicz, K. (2002). Jadwiga Kucianka (1924–1970) – miłośniczka i badaczka spraw śląskich. Zeszyty Chorzowskie, 7, 258-268.
Ks. dr Józef Gawor. (1978). W W. Jacewicz & J. Woś (Red.), Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego: T. 3. Wykaz duchownych zmarłych, zamordowanych lub represjonowanych przez okupanta (s. 175–176). Akademia Teologii Katolickiej.
Mandziuk, J. (1995). Gawor Józef. W J. Mandziuk (Red.), Słownik polskich teologów katolickich: T. 8. a-z (s. 174-177). Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Myszor, J. (2011). Kultura niezależna w Kościele – zagrożenie czy szansa ? Na podstawie doświadczeń w diecezji katowickiej. W B. Tracz (Red.), Kościół i kultura niezależna (s. 27-33). Instytut Pamięci Narodowej.
Myszor, J. (1999). Historia diecezji katowickiej. Drukarnia Archidiecezjalna w Katowicach.
Olszar, H. (1996). Gawor Józef Wincenty. W M. Pater (Red.), Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku (s. 112–114). Księgarnia Św. Jacka..
Resiak, S. (2020). Józef Gawor. W A. Kłos-Skrzypczak & H. Olszar (Red.), Leksykon Panteonu Górnośląskiego (187-193). Księgarnia św. Jacka, Katowice.
Skworc, W. (1996). Budownictwo kościołów w diecezji katowickiej w latach 1945–1989. Księgarnia Św. Jacka.
Tałuć, K. (1995). Jadwiga Kucianka – badaczka literatury śląskiej [Praca magisterska niepublikowana]. Uniwersytet Śląski.
Prasa
Bednorz, H. (1981, 3 maja). Gość Niedzielny. Śp. Ks. Józef Gawor, 58(18), 1–3. https://sbc.org.pl/dlibra/publication/389508
Pawliczek, J. (1982). Nekrolog. Wiadomości Diecezjalne, 50(8), 287-289.
Piecha, H. (1996, 19 marca). Człowiek inny niż pomnik. Gazeta Katowicka.
Relacje
Rozmowa z senator Dorotą Simonides. (2002, 7 maja).
Rozmowa z abp Wiktorem Skorcem. (2024, 20 maja).
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Zaranie Śląskie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od momentu przejścia na wersję cyfrową, czasopismo funkcjonuje w otwartym dostępie, co oznacza, że wszystkie treści są dostępne bezpłatnie dla użytkowników i instytucji.
W numerze 8 (2022) publikowane artykuły objęte są licencją Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Z treścią licencji można zapoznać się pod linkiem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.
Od numeru 9 (2023) publikowane artykuły objęte są licencją Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowa (CC BY-NC-ND 4.0).
Z treścią licencji można zapoznać się pod linkiem: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
