(Bio)graphies of Upper Silesia and Zagłębie Dąbrowskie in non-fiction literature

Authors

  • Małgorzata Wójcik-Dudek Uniwersytet Śląski Author
  • Magdalena Ochwat Uniwersytet Śląski Author

DOI:

https://doi.org/10.63903/ZaranieSlaskie.10.4

Keywords:

Upper Silesia, Dąbrowa Basin, fourth nature, non-fiction literature, new regionalism, Anthropocene

Abstract

Upper Silesia and the Dąbrowa Basin, once dominated by the landscape of chimneys and mining shafts, are currently undergoing a dynamic transformation, where nature is reclaiming areas previously subjected to industrial exploitation. The non-fiction literature analysed in this article reflects these changes, documenting the blurring of boundaries between the "green" and "black" Silesia. Upper Silesia emerges as a space resulting from extensive industrialization and the succession of nature, which annexes areas liberated from industrial exploitation. New ecosystems are forming, where the radical division between nature and culture loses its meaning. Places such as KWK Kazimierz-Juliusz or the areas around the steelworks in Szopienice, once dominated by industry, are now experiencing natural vegetation succession, creating new forms of life on degraded lands.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Berezowski, S. (1937). Turystyczno-krajoznawczy przewodnik po województwie śląskim. Nasza Księgarnia.

Bergamo, F. (2019). Co sprawia, że współczesne nieużytki są tak inne, tak atrakcyjne? (E. Ranocchi, Tłum.). Autoportret. Pismo o Dobrej Przestrzeni, 3(66), 44-49. https://www.autoportret.pl/artykuly/co-sprawia-ze-wspolczesne-nieuzytki-

sa-tak-inne-tak-atrakcyjne/

Böhme, G. (2002). Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu środowiska naturalnego (J. Merecki, Tłum.). Wydawnictwo Oficyna Naukowa.

Chaberski, M., & Kuffa, J. (2023). Hałdy. W stronę alternatywnych praktyk rewitalizacji. W L. Sadzikowska, M. Tomczok, & P. Tomczok (Red.), Środowiska industrialne/postindustrialne zależności (w literaturze i kulturze polskiej od XIX do XXI wieku) (s. 163-176). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.

Cieplak, A. (2020, 6 lipca). O nowych społecznościach i hałdzie jak piramida Cheopsa. Czas Kultury. https://czaskultury.pl/felietony/o-nowych-spolecznosciach-i-haldzie-jak-piramida-cheopsa/

Dame, L. (2017). Jak Katowice stały się miastem. W G. B. Szewczyk (Red.), Katowice oczami Niemców i Polaków. Relacje, wspomnienia, obrazy literackie. (T. 1, s. 85–89). Wydawnictwo „Śląsk”.

Dutka, E. (2011). Zapisywanie miejsca: Szkice o Śląsku w literaturze przełomu wieków XX i XXI. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Dutka, E. (2022). Góry śmieci - (nie)poręczna metafora. Świat i Słowo, 38(1), 69-83. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_53052_17313317_2022_06?q=bwmeta1.element.ojs-issn-1731-3317-year-2022-volume-38-issue-1;4&qt=CHILDREN-STATELESS

Gajdzik, B., & Ziemba, S. (1952). Czarny Śląsk. Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze.

Goetel, F. (2017). Ludzie maszyny. VI Katowice. W G. B. Szewczyk (Red.), Katowice oczami Niemców i Polaków. Relacje, wspomnienia, obrazy literackie. (T. 2, s. 15-19). Wydawnictwo „Śląsk”.

Grünfeld, W. (2017). Wspomnienia. W G. B. Szewczyk (Red.), Katowice oczami Niemców i Polaków. Relacje, wspomnienia, obrazy literackie. (T. 1, s. 119-131). Wydawnictwo „Śląsk”.

Jachowicz, S., & Jachowicz, A. (1964). Kiedy węgiel był zielony. Wydawnictwa Geologiczne – Warszawa.

Jakubowski, K. (2019). Czwarta przyroda w mieście. Autoportret. Pismo o Dobrej Przestrzeni, 3(66), 24-31. https://www.autoportret.pl/artykuly/czwarta-przyroda-w-miescie/

Jędryka, M. (2020). Ołowiane dzieci. Zapomniana epidemia. Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Jochemczyk, M. (2016). Wobec tradycji. Śląskie szkice oikologiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kadłubek, Z. (2008). Listy z Rzymu. Wydawnictwo Księgarnia Św. Jacka.

Kadłubek, Z. (2013). Oikologia (inkarnując wiarę). W T. Sławek, A. Kunce, & Z. Kadłubek (Red.), Oikologia. Nauka o domu (s. 168-190). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kadłubek, Z. (2016). Dziewanna. W Z. Kadłubek, Bezbronne myśli. Eseje i inne pisma o Górnym Śląsku (s. 119-123). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kadłubek, Z. (2016). Refleksja silezjologiczna. W Z. Kadłubek, Bezbronne myśli. Eseje i inne pisma o Górnym Śląsku (s. 155-161). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kadłubek, Z. (2016). Sztajger Faustus. W Z. Kadłubek, Bezbronne myśli. Eseje i inne pisma o Górnym Śląsku (s. 69-73). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kisiel, M. (2000, Maj 17). Cnota nieobecności? Gazeta Wyborcza, 114, 12.

Kolberg, O. (1963). Śląsk. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Kortko, D., & Ostałowska, L. (2014). Pierony. Górny Śląsk po polsku i niemiecku. Antologia.Wydawca Agora SA.

Kossak-Szczucka, Z. (1981). W kraju pracy. W W. Janota (Red.), Z czarnego kraju.Górny Śląsk w reportażu międzywojennym (s. 28-49). Wydawnictwo „Śląsk”.

Kowarik, I. (1991). Unkraut oder Urwald? Natur der vierten Art. auf dem Gleisdreieck. W H. Goehler (Red.), Gleisdreieck morgen : sechs Ideen fuer einen Park : Dokumentation (s. 45–55). Bundesgartenschau Berlin. https://www.researchgate.net/publication/259364019_Unkraut_oder_Urwald_Natur_der_vierten_Art_auf_dem_Gleisdreieck

Krzyk, J. (2024, 3 lipca). Ekspertka: moje serce się kraje, gdy oglądam, jak na wystawie w Muzeum Śląskim manipuluje się historią [WYWIAD]. Polska Agencja Prasowa SA. https://www.pap.pl/aktualnosci/ekspertka-moje-serce-sie-kraje-

gdy-ogladam-jak-na-wystawie-w-muzeum-slaskim-manipuluje

Krzykawski, M. (2024). Skale lokalności (wstęp). Czas Kultury, 2(221), 5-6 https://czaskultury.pl/sklep/edytorial-skale-lokalnosci/

Książek, M. (2023). Atlas dziur i szczelin. Znak. Litera nova.

Kuffa, J. (2021). Pożyteczne resztki. Praktyki rewitalizacji wobec społecznego wytwarzania hałd. Prace Kulturoznawcze, 25(3), 101–113. https://doi.org/10.19195/0860-6668.25.3.7

Kunce, A. (2020). Na uboczu. Powrót do oikologii. W T. Sławek & A. Kunce (Red.), Oikologia. Powrót (s. 133-159). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kunce, A. (2022). Gdzie dom styka się ze światem. Cztery punkty uważności życia. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Lelonek, D. (2024). Skale lokalności. Czas Kultury, 2(221), 106 –18. https://czaskultury.pl/sklep/artystka-wizytujaca-diana-lelonek/

Listoś-Kostrzewa, A. (2021). Ballada o śpiącym lwie. Wydawnictwo Dowody na Istnienie.Malczewski, R. (1981). Pierwszy niuch. W W. Janota (Red.), Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym (s. 84-87). Wydawnictwo „Śląsk.

Malinowska, A. (2022). Od Katowic idzie słońce. Wydawnictwo Czarne.

Mancuso, S. (2024). Niezwykle podróże roślin (J. Ganobis, Tłum.). Libra Melcer, W. (2017). Hałdy i zboże. W G. Szewczyk (Red.), Katowice oczami Niemców i Polaków: Relacje. Wspomnienia. Obrazy literackie (T. 2, s. 21-25). Wydawnictwo

„Śląsk”.

Mocny, P. (2024, 9 lutego). Pierwsze zapadlisko w Olkuszu. Ziemia zapadła się w pobliżu bloków mieszkalnych na osiedlu Słowiki. Zobacz zdjęcia. Gazeta Krakowska. https://gazetakrakowska.pl/pierwsze-zapadlisko-w-olkuszu-

-ziemia-zapadla-sie-w-poblizu-blokow-mieszkalnych-na-osiedlu-slowiki--zobacz-zdjecia/ar/c1-18298159

Morcinek, G. (1971). Pokład Joanny (W. Nawrocki, Posł.). Wydawnictwo „Śląsk”.

Morton, T. (2016). Dark Ecology. For a Logic of Future Coexistence, Columbia University Press.

Morton, T. (2023). Mroczna ekologia. Ku logice przyszłego współistnienia (A. Barcz, Tłum). Oficyna Związek Otwarty.

Musiał, M. (2019). Obraz Górnego Śląska w reportażu prasowym. Naukowy Przegląd Dziennikarski, 1(29), 54-75. http://www.naukowy-przeglad-dziennikarski.org/node?page=2

Nawarecki, A. (2010). Lajerman. Wydawnictwo słowo/ obraz terytoria.

Niesporek, K. (2019). Hałda. O śląskiej wyobraźni symbolicznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Nijakowski, L. (2008). Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny. WAiP.

Parusel, J. B. (2021). Śląska przyroda – konteksty nieoczywiste industrii. W M. Skrzypek & L. Krzyżanowski (Red.), Industria. Konteksty nieoczywiste (T. 2, s. 9-29). Muzeum Śląskie w Katowicach

Pospiszil, K. (2016). Swojskość i utrata. Obrazy Górnego Śląska w literaturze polskiej i czeskiej po 1989 roku. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Prawie 600 gatunków roślin na śląskich hałdach. (2013, 4 maja). Prawo.pl. https://www.prawo.pl/biznes/prawie-600-gatunkow-roslin-na-slaskich-haldach,159080.html

Przywara, E. (2017). Co zawdzięczam Katowicom. W G. Szewczyk (Red.), Katowice oczami Niemców i Polaków. Relacje. Wspomnienia. Obrazy literackie (T. 1, s. 105-106). Wydawnictwo „Śląsk”.

Rokita, Z. (2020). Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku. Wydawnictwo Czarne.

Rybicka, E. (2014). Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich. Wydawnictwo Universistas.

Rybicka, E. (2016). Strefa Kultury w Katowicach – sztuka miejskiego krajobrazu. Herito, (22/23), s. 254-271.

Sławek, T. (2007). Wstęp. W A. Kunce & Z. Kadłubek (Red.), Myśleć Śląsk. Katowice.

Soćko, J. (2024). Roślinne dusze miejsc. O genius loci w kontekście critical plant studies. Czas Kultury, 2(221), 153-163. https://czaskultury.pl/sklep/roslinne--dusze-miejsc-o-genius-loci-w-kontekscie-critical-plant-studies/

Sokal, J. W. (1981). Górny Śląsk. W W. Janota (Red.), Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym (s. 65-68). Wydawnictwo „Śląsk”.

Springer, F. (2018, 29 października). Widok na rzekę. Vogue Polska. https://www.vogue.pl/a/springer-widok-na-rzeke

Springer, F. (2023). Meain Gott, jak pięknie. Karakter.

Starowieyski, F. (1994). O burzeniu najpiękniejszych gór Polski, NaGłos, 15/16(40/41), 39–43.

Stasiuk, A. (2004). I tak to się wszystko kiedyś skończy. W W. Wilczyk, Czarno-biały Śląsk. Galeria Zderzak.

Szafer, W. (1956). Kraina: Wyżyna Śląska. W W. Szafer (Red.), Szata roślinna Polski (T. 2). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Szejnert, M. (2007). Czarny ogród. Wydawnictwo Znak.

Szewczyk, W. (2017). Ulica Kościuszki. W G. Szewczyk (Red.), Katowice oczami Niemców i Polaków. Relacje. Wspomnienia. Obrazy literackie (T. 2, s. 172-174). Wydawnictwo „Śląsk”.

Szymańska, J. (2023, 19 listopada). Dziura w ziemi na 40 metrów tuż przy bloku. Mieszkańcy ewakuowani przez zapadlisko [NASZE WIDEO]. Polska Agencja Prasowa SA. https://www.pap.pl/aktualnosci/dziura-w-ziemi-na-40-metrow-

tuz-przy-bloku-mieszkancy-ewakuowani-przez-zapadlisko-nasze

Szymańska, J. (2024, 9 maja). EKG/ Krupa: dzisiaj jest czas na odbetonowanie Rawy w przestrzeni akademickiej i miejskiej. Nauka w Polsce. https://naukawpolsce. pl/aktualnosci/news,102624,ekg-krupa-dzisiaj-jest-czas-na-odbetonowanie-

-rawy-w-przestrzeni

Szymutko, S. (2001). Nagrobek ciotki Cili. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Śląsk. (b. d.). Instytut im. Oskara Kolberga. http://www.oskarkolberg.pl/pl-PL/Page/86

Śmieja, W. (2014, 18 marca). Hałdy – śląskie Fudżijamy i Wezuwiusze. Polityka.pl -serwis internetowy tygodnika Polityka. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1574017,1,haldy--slaskie-fudzijamy-i-wezuwiusze.read

Śmieja, W. (2021). Hałdonauci, Znak, 9(796), 36–41.

Tokarska-Guzik, B., Rostański, A., & Kupka, R. (2002). Katowice. Przyroda miasta.Wydawnictwo Kubajak.

Tomczok, M. (2015). „Na hałdach rosną ludzie”: literacka historia pogórniczych środowisk sprzymierzeńczych. Praktyka Teoretyczna, 1(51), 73-92. https://www.researchgate.net/publication/379841926_Na_haldach_rosna_ludzie_

literacka_historia_pogorniczych_srodowisk_sprzymierzenczych/link/661e-7a28f7d3fc2874661e2d/download?_tp=eyJjb250ZXh0Ijp7ImZpcnN0UGFn-ZSI6InB1YmxpY2F0aW9uIiwicGFnZSI6InB1YmxpY2F0aW9uIn19

Ubertowska, A. (2018). „Mówić w imieniu biotycznej wspólnoty”. Anatomie i teorie tekstu środowiskowego/ekologicznego. Teksty Drugie, 2, 17-39. https://journals.openedition.org/td/8372

Vignola, P. (2024). Lokalność a technika. Kiedy różnice mają znaczenie. (K. Lebek, Tłum.). Czas Kultury, 2(221), 44-52. https://czaskultury.pl/sklep/lokalnosc--a-technika-kiedy-roznice-maja-znaczenie/

Wańkowicz, M. (1981). Polski Dawid i angielski Goliat. W W. Janota (Red.), Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym, (s. 227-231). Wydawnictwo „Śląsk”.

Wrzos, K. (1981). W hutach, kopalniach i bieda-szybach. W: W. Janota (Red.), Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym (s. 69-76). Wydawnictwo „Śląsk”.

Ziemer, B. (2013). Różnorodność biologiczna terenów poprzemysłowych. Dzikie Życie, 7-8(229-230). https://dzikiezycie.pl/archiwum/2013/lipiec-i-sierpien-2013/roznorodnosc-biologiczna-terenow-poprzemyslowych

Żeromski, S. (1987). Ludzie bezdomni. Zakład Narodowy im. Ossolińskich

Downloads

Published

2024-12-30

How to Cite

(Bio)graphies of Upper Silesia and Zagłębie Dąbrowskie in non-fiction literature. (2024). Zaranie Śląskie, 10, 63-89. https://doi.org/10.63903/ZaranieSlaskie.10.4