Schaffgotschowie między Austrią i Prusami w dobie wojen o Śląsk (1740–1763)
Słowa kluczowe:
pokój wrocławsko-berliński 1742 rok, wojny śląskie w XVIII wieku, Schaffgotschowie, Austria, PrusyAbstrakt
280 lat temu, w 1742 roku, zakończyła się I wojna śląska. Zawarty wówczas pokój wrocławsko-berliński skutkował podziałem Śląska między Prusy i Austrię. Obydwa państwa jeszcze dwukrotnie walczyły o Śląsk – podczas II wojny śląskiej (1744–1745) i wojny siedmioletniej (1756–1763) – ale warunki podziału spornego terenu pozostały bez zmian. Konflikt przebiegał ze zmiennym szczęściem dla walczących stron. Śląscy arystokraci musieli ustosunkowywać się do aktualnej sytuacji i ponosić konsekwencje podejmowanych decyzji. Otrzymywali zaszczyty lub byli więzieni, wyjeżdżali na wygnanie lub bez większych kłopotów pozostawali w swych dobrach. Jednym z najważniejszych i najbardziej wpływowych rodów arystokratycznych byli Schaffgotschowie. Hrabia Jan Antoni i jego synowie doświadczyli wszystkich wspomnianych sytuacji. Hrabia najpierw uciekł przed wojskami pruskimi, ale później wrócił. Jego syna, księcia-biskupa wrocławskiego Filipa Gotarda, najpierw uhonorowano najwyższym pruskim Orderem Orła Czarnego, a później wygnano z pruskiej części Śląska. Austriacki rotmistrz, Jan Nepomuk, zmarł jako pruski szambelan na królewskim dworze w Berlinie. Karol Gotard przysiągł wierność Prusom, jednak zmarł w Pradze, która pozostawała pod władzą Habsburgów. Emanuel Gotard zginał jako pruski poddany w ostatnich dniach wojny siedmioletniej. Linia graniczna wytyczona w traktacie pokojowym z 1742 roku nadal istnieje i dziś (z drobnymi różnicami na terenie Śląska Cieszyńskiego) stanowi granicę między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Czeską.
Pobrania
Bibliografia
Akta majątku Schaffgotschów w Cieplicach, pow. jeleniogórski (153/0), Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Wrocław.
Reichs-Post-Reuter (103) [Nota]. (1773, 29 czerwca).
Allgemeine Deutsche Biographie (T. 30). (1890). Verlag von Duncker i Humboldt.
Allgemeine Deutsche Biographie (T. 36). (1893). Verlag von Duncker i Humboldt.
Bergmann, J. G. (1830). Beschreibung und Geschichte von Warmbrunn und seinem Heil-Quellen. Landolt.
Bergmann, J. G. (1832). Beschreibung und Geschichte alten Burgreste Greiffenstein, Samuel Luge.
Biographisches Lexikon des Kaiserthums Österreich (T. 29). (1875). K. K. Hof- und Staatsdruckerei.
Blaźek, C. (1885). J. Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappenbuch: T. 4(11) Der Adel von Österreichisch Schlesien. Verlag von Bauer und Raspe.
Conrads, N. (2006). Książęta i stany. Historia Śląska 1469–1740. Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Czapliński, M., Kaszuba, E., Wąs, G., Żerlik, R. (2002). Historia Śląska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Das Breslau-Lexikon (T. 2). (1994). Lauman – Verlag Dulmen.
Das Haus Österreich und der Orden vom Goldenen Vlies. (2007). Leopold Stocker Verlag.
Davies, N., Moorhouse, R. (2002). Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego. Vratislavia Breslau Wrocław. Znak.
Des Neuen Genealogischen Reichs- und Staats- Hand- Buch zweiter Theil. (1777). Varrentrapp und Wenner.
Des Neuen Genealogischen Reichs- und Staats- Hand-Buch zweiter Theil. (1775). Varrentrapp und Wenner.
Die Ritter des Königlich Preußischen Hohen Ordens von Schwarzen Adler und ihre Wappen (1701–1901). (1901). W. Moeser Verlag.
Franke, A. (2001). Zamki, pałace, dwory w Kotlinie Jeleniogórskiej. Przegląd. W: Dolina zamków i ogrodów. Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo (Materiały pokonferencyjne). Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze.
Gleditschen, J. F. (Red.). (1745). Jährliches Genealogisches Hand-Buch. Johann Friedrich Gleditschen.
Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser (T. 67). (1894). Justus Perthes.
Grabski, M. (Red.). (2006). Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków.
Gritzner, M. (1887). J. Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappenbuch: T. 1(3), seria 3A Die Fürsten des Heiligen Römischen Reiches. Verlag von Bauer und Raspe.
Grühangen, C. (1890). Schlesien unter Friedrich dem Grossen: T. 1. 1740–1756. Verlag von Wilhelm Koebner.
Grünhagen, C. (1881). Geschichte des Ersten schlesischen Krieges: T. 1. Friedrich Andreas Perthes Verlag.
Halada, J. (1999). Lexicon české šlechty. Akropolis.
Herbst, J. K. (1849). Chronik der Stadt Hirschberg in Schlesien bis zum Jahre 1847. Verlag von Karl Wilhelm Immanuel Krah.
Hochberg von Pless, D. (2003). Taniec na wulkanie 1873–1918. Arcana.
Iwanek, M. (1986). Biblioteka Schaffgotschów. Rocznik Jeleniogórski, 24.
von Kadich, H., Blaźek, C. (1889). J. Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappen¬buch: T. 4(10) Der Mährische Adel. Verlag von Bauer und Raspe.
Kapałczyński, W., Kotlarski, J. (2002). Zabytki Jeleniej Góry i powiatu. Jeleniogórskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne.
Kapałczyński, W., Napierała, P. (2005). Zamki, pałace i dwory Kotliny Jeleniogórskiej. Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów.
Kaufmann, J. (1925). Die Erhaltung der Schaffgotschischen Stammgüter durch Fideicomisse. Hausgeschichte und Diplomatarium der Grafen Schaffgotsch. Besitzgeschichte: T. 2(2). Verlag Max Leipelt.
Killyt, W., Vierhaus, R. (Red.). (1998). Deutsche Biographische Enzyklopädie: T. 8. K.G. Saur Verlag.
Konopnicka, M. (2014). Oficer – urzędnik – dworzanin. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Korta, W. (2003). Historia Śląska do 1763 roku. Wydawnictwo DiG.
Krebel, G. F. (Red.). (1758). Genealogisches Hand-Buch. Gottlob Friedrich Krebel.
Krebel, G. F. (Red.). (1768). Europäisches Genealogisches Handbuch. Gottlob Friedrich Krebel.
Krebel, G. F. (Red.). (1780). Europäisches Genealogisches Handbuch. Gottlob Friedrich Krebel.
Kuzio-Podrucki, A. (2013). Schaffgotschowie. Panowie na Chojniku i Cieplicach. Ad Rem Jelenia Góra, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze.
Kuzio-Podrucki, A. (2007). Schaffgotschowie. Zmienne losy śląskiej arystokracji. Oficyna Monos.
Kuzio-Podrucki, A. (2004). Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu. Rococo.
Kuzio-Podrucki, A. (2018). Hoberg, Hohberg, Hochberg – trzy nazwiska, jeden ród. Fundacja Księżnej Daisy von Pless.
Kwaśniewski, A. (1993). Herb Schaffgotschów – fakty i legendy. Karkonosz. Sudeckie materiały krajoznawcze, 3–4.
Kysil, M. (2004). Testament Marii Anny Johanny von Schaffgotsch z domu von Hatzfeldt. Rocznik Jeleniogórski, 36.
Kysil, M. (2014). Major Emanuel Schaffgotsch, pruski oficer trzeciej wojny śląskiej – syn wybitnego męża stanu Johanna Antona Schaffgotscha. Rocznik Jeleniogórski, 47.
Lange, T., Krebs, J. (1891). Philipp Gotthard, Graf von Schaffgotsch, (Fürstbischof von Breslau) als Freimaurer. Druck von Adolf Stenzel. Brehmer i Minuth.
von Lehndorff, E. A. H. (2007). Die Tagebücher des Grafen Lehndorff. Berlin Story Verlag.
Lexicon der Deutschen Geschichte. (1977). Kröner.
Lubos, J. K. (1993). Pałac Schaffgotschów w Cieplicach. Karkonosz. Sudeckie materiały krajoznawcze, 3–4.
Łaborewicz, I. (1993). Kalendarium Cieplic Śląskich Zdroju do roku 1945. Karkonosz. Sudeckie materiały krajoznawcze, 3–4.
Maleczyński, K. (Red.). (1963). Historia Śląska: T. 1. Do roku 1763. Część III od końca XVI w. do r. 1763. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wyd. PAN.
Meyers Konversations-Lexikon (T. 5). (1881). Bibliographisches Institut.
Meyers Konversations-Lexikon (T. 14). (1889). Bibliographisches Institut.
Müting, J. (1916). Philipp Gotthard Fürst Schaffgotsch, Bischof von Breslau, als Kirchenpolitiker. Favorke.
Orzechowski, K. (2005). Historia ustroju Śląska. 1202–1740. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
ks. Pater, J. (1998). Wrocławska Kapituła Katedralna w XVIII wieku. Papieski Fakultet Teologiczny we Wrocławiu.
ks. Pater, J. (2000). Poczet biskupów wrocławskich, Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne
Piastowie. Leksykon biograficzny. (1999). Wydawnictwo Literackie.
Rostworowski, E. (1984). Historia powszechna wiek XVIII. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Salmonowicz, S. (1981). Fryderyk II. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo.
Schindling, A. (1990). Friedrich des Großen Toleranz und seine katholischen Untertanten. W: P. Baumgart (Red.), Kontinuität und Wandel. Schlesien zwischen Österreich und Preußen. Jan Thorbecke Verlag.
Schmilewski, U. (2005). Schaffgotsch. Neue Deutsche Biographie. Rohmer – Schinkel, 22.
Schumann, G. (Red.). (1749). Jährliches Genealogisches Hand-Buch. Gottlieb Schumann.
Schumann, G. (Red.). (1752). Europäisches Genealogisches Hand-Buch. Gottlieb Schumann.
von Schwennicke, D. (Red.). (1987). Europäische Stammtafeln. Neue Folge. Familien des Früh- und Hochkapitalismus (T. 9). Klostermann Vittorio.
von Seidlitz, W. (Red.). (1990). Friedrich der Grosse: Gedanken und Erinnerungen. Emil Vollmer Verlag.
Skřivánek, F., Tovačowský, J. (2004). Vratislavští biskupové v dějinách Slezska. Onyx: Klub pro českou heraldiku a genealogii.
Stelmach, R. (2009). Arkadiusz Kuzio-Podrucki. Schaffgotschowie zmienne losy śląskiej arystokracji, Bytom 2007. Rocznik Jeleniogórski, 41, 219–220.
Stillfried von Alcantara, R. (1860). Beiträge zur Geschichte des Schlesischen Adels: T. 1. Die Grafen Schaffgotsch, (Stammtafel und Beiträge zur älteren Geschichte der Grafen Schaffgotsch. Verlag der Königlichen geheimen Ober- Hofbuchdruckerei.
Śreniowski, S. (1948). Historia ustroju Śląska. Wydawnictwo Instytut Śląskiego.
Zedler, J. H. (1740–1742). Grosses vollständiges Universallexicon aller Wissenschaften und Künste. Sao-Schla. Johann Heinrich Zedler.
von Zedlitz-Neukirch, L. (1837). Neuses Preussisches Adels-Lexicon: T. 4. P–Z. Gebrüder Reichenbach.
Ziemetz, A. (1998). Z przeszłości muzycznej Cieplic Śląskich Zdroju (do 1825 roku). Rocznik Jeleniogórski, 30.
Zonta, C. (2004). Schlesische Studenten an italienischen Universitäten. Bohlau Verlag.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od momentu przejścia na wersję cyfrową, czasopismo funkcjonuje w otwartym dostępie, co oznacza, że wszystkie treści są dostępne bezpłatnie dla użytkowników i instytucji.
W numerze 8 (2022) publikowane artykuły objęte są licencją Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0).
Z treścią licencji można zapoznać się pod linkiem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.
Od numeru 9 (2023) publikowane artykuły objęte są licencją Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowa (CC BY-NC-ND 4.0).
Z treścią licencji można zapoznać się pod linkiem: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
